آزادی مطبوعات در سایه سلطه طالبان: وقتی خبرنگاری جرم شمرده می‌شود

جمهوری مدارا: در جهانی که گرامی‌داشت از روز جهانی «آزادی مطبوعات» به یک سنت بین‌المللی بدل شده، افغانستان در سایه حکومت طالبان به سرزمینی تبدیل شده که صدای حقیقت یا در گلو خفه می‌شود یا زیر فشار تهدید و شکنجه خاموش می گردد.

گزارش تازه‌ی سازمان عفو بین‌الملل، منتشر شده به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات (۳ می)، تصویری سیاه از وضعیت روزنامه‌نگاری در افغانستان ارائه می‌دهد.

بنا بر یافته‌های این سازمان، بین آگست ۲۰۲۱ تا سپتمبر ۲۰۲۴، دست‌کم ۳۳۶ روزنامه‌نگار و کارمند رسانه‌ای در افغانستان بازداشت، شکنجه و یا تهدید شده‌اند.

سازمان عفو بین‌الملل هشدار داده است که این جو خفقان‌آور، نه تنها حقوق اساسی خبرنگاران را تهدید می‌کند، بلکه چشم مردم افغانستان را نیز بر واقعیت‌های تلخ کشورشان می‌بندد.

ممنوعیت برنامه‌های خبری انتقادی، فیلتر محتواهای سیاسی، و محدودسازی گفت‌وگوها بر مبنای معیارهای ایدئولوژیک و منافع قبیله‌ای یک قوم، تنها بخشی از تصویر مبهمی است که اکنون بر سیمای رسانه‌های افغانستان سایه انداخته است.

اما در ورای این ارقام، انسان‌هایی ایستاده‌اند با روایت‌هایی داغ از زیستن در خطر.

صدای خفه‌شده پشت میکروفون خاموش

زینب (نام مستعار)، خبرنگار سابق یکی از رادیوهای محلی در مناطق مرکزی افغانستان، از روزهایی می‌گوید که برای خواندن خبر، چادرش را کنار می‌زد، اما حالا باید برای زنده ماندن، صدایش را پنهان کند:

«وقتی طالبان آمدند، اول برنامه‌های ما را "بازبینی" کردند، بعد گفتند فقط اخبار رسمی بخوانیم، بدون تحلیل. روزی که برنامه گفت‌وگویمان را بستند، فهمیدم قرار نیست فقط سکوت کنیم، باید هم بترسیم و هم سکوت کنیم.»

روایت او تنها یک نمونه از ده‌ها خبرنگاری‌ست که به خودسانسوری کشانده شده‌اند یا اساساً از دایره کار رسانه‌ای بیرون رانده شده‌اند.

طالبان، از نخستین روزهای بازگشت به قدرت در ۲۰۲۱، گفتمان دوگانه‌ای را پیش گرفتند: وعده به جامعه جهانی مبنی بر رعایت «نسبی» حقوق و آزادی‌ها، و در گفتار، اعمال محدودیت‌های سختگیرانه و وحشیانه توام با خشونت،  بازداشت،  زندان و شکنجه بر اهالی رسانه‌ها.

تعطیلی رسانه‌های مستقل، محدود کردن برنامه‌های زنده و ممنوعیت پخش محتواهایی که «مخالف ارزش‌های قبیله‌یی _اسلامی _پشتون‌ها » تلقی می‌شوند، همه در راستای سیاستی است که می‌کوشد روایت رسمی و بدوی از جامعه، به تنها روایت ممکن بدل شود.

خبرنگاران؛ سربازان بی‌سنگر جبهه حقیقت

جواد (نام مستعار)، خبرنگار تحقیقی از کابل، دو بار بازداشت و چندین بار احضار شده است. او می‌گوید:

«بار دوم گفتند اگر گزارش دیگری درباره فساد یک فرمانده محلی بنویسی، زنده بیرون نمی‌روی. از همان روز دیگر قلمم را بوسیدم و گذاشتم کنار.حال برای گذراندن چرخ زندگیم روز ها روی چهار چرخ، کچالو فروشی می نمایم»

در این میان، بسیاری از خبرنگاران یا به مهاجرت پناه برده‌اند، یا به فعالیت‌های غیررسانه‌ای روی آورده‌اند. اما تبعید، پایان فشارها نیست؛ بسیاری از رسانه‌گران افغانستانی در خارج از کشور نیز هدف تهدیدهای فرامرزی و اخراج اجباری قرار دارند.

سازمان عفو بین‌الملل تأکید کرده که شرایط کنونی باعث شده افغانستان در زمره بدترین کشورها از نظر آزادی مطبوعات قرار گیرد.

این در حالی‌ست که افغانستان تا پیش از  سال ۲۰۲۱، با وجود همه چالش‌ها، دارای یکی از پویا‌ترین جامعه‌های رسانه‌ای در کل منطقه بود؛ اکنون اما، پلتفرم‌های گفت‌وگو تعطیل شده‌اند، گفتگوهای زنده به مونولوگ‌های حکومتی تبدیل شده و ترس از «گزارش آزاد» بر فضای رسانه‌ها سایه انداخته است.

در افغانستان کنونی فقط یک نفر زمام تمام امور زندگی مردم در دست دارد،  تنها یک نفر می فهمد، تنها یک نفر دستور می دهد. و دگران باید فرمان بر دار بی‌چون و چرای آن  حاکم جبار و مطلق العنان باشد.

عفو بین‌الملل در گزارش خود از جامعه جهانی خواسته است تا نه‌فقط به محکومیت‌های لفظی، بلکه به اقدامات عملی روی بیاورند. این سازمان خواستار حمایت قانونی، روانی و مالی از روزنامه‌نگاران افغانستانی شده و تأکید کرده که نباید اجازه داد این گروه حرفه‌ای، قربانی فراموشی شود.

در جهانی که جریان آزاد اطلاعات، پایه دموکراسی تلقی می‌شود، افغانستان در سکوتی عمیق فرو رفته است. گزارش عفو بین‌الملل، یادآوری تلخی‌ست از اینکه برای خبرنگاران افغان، روز جهانی آزادی مطبوعات نه یک جشن، که روزی برای سوگواری صداهای خاموش‌شده است.

در این میدان، اگر جهان صدای خبرنگاران افغانستان نباشد، سکوتِ آن‌ها، بسیار گران تمام خواهد شد.